In de vorige blog over patronen doorbreken zijn het ontstaan van patronen en de kindmodi besproken. Voor het lezen van deze blog is het mogelijk fijn om de kennis van de eerste blog over dit onderwerp nog eens door te lezen: Patronen doorbreken deel 1. In deze eerste blog werd beschreven dat patronen vaak ontstaan in de jeugd en dat dit te maken kan hebben met (onvervulde) basisbehoeften. Bewustwording van eigen patronen is de eerste stap om patronen te doorbreken. De vorige blog was gericht op op kindmodi. In deze tweede blog zullen oudermodi en overlevingsmodi aan bod komen.
Oudermodi
Als kind neem je veel gedrag over van ouders of andere belangrijke volwassenen. Bepaalde opvattingen of gedrag worden als het ware gekopiëerd en kunnen iemands gedachtenwereld en gedrag beïnvloeden. Dit kan heel positief zijn, wanneer bijvoorbeeld sociale vaardigheden op deze manier worden aangeleerd. Maar wanneer belangrijke volwassenen in de omgeving een sterk afwijkend patroon laten zien, kan dit van invloed zijn op het ontwikkelen van een oudermodus. De modi binnen het tweede cluster oudermodi kunnen op deze manier zijn ontstaan en gaan vaak over overdreven strenge eisen die iemand aan zichzelf stelt. De oudermodi kunnen herkend worden aan gedragspatronen zoals zichzelf teveel onder druk zitten, eigen behoeften niet serieus nemen of het wegstoppen van gevoelens. Mensen die worstelen met deze modi zijn vaak kritisch en negatief over zichzelf. Er zijn drie soorten oudermodi:
Wanneer deze modus actief is, stelt iemand heel hoge eisen aan zichzelf. Iemand in deze modus staat altijd onder druk om iets te bereiken of te presteren. Hij kan ook niet goed ontspannen; presteren gaat vóór. Dit kan op verschillende gebieden een rol spelen, bijvoorbeeld in de studie, sport, in het gezin of op het werk. De volwassene voelt zich niet goed genoeg zonder uitzonderlijke prestaties. Dit beïnvloedt vaak het welbevinden en de veerkracht, zeker op lange termijn, negatief. De veeleisende oudermodus kan zijn ontstaan doordat ouders of andere volwassenen hoge eisen stelden, of veeleisend waren voor zichzelf. Dat is dan als kind overgenomen.
Alex is student Geneeskunde en focust zich voornamelijk op zijn studie. Hij wil graag goede cijfers halen en is niet tevreden met een zes. Tijd om af en toe met vrienden af te spreken of even rustig een boek te lezen heeft hij niet; hij moet studeren. Het halen van goede cijfers is ook op de middelbare school al belangrijk voor hem geweest. Hij wilde altijd met een goed rapport thuiskomen, want alleen op die manier kreeg hij een compliment van zijn vader.
Bij deze modus heeft de persoon het gevoel dat hij altijd verantwoordelijk is voor het welzijn van de ander. De behoeften van de ander zijn belangrijker dan die van zichzelf; eigen behoeften worden vaak opgeofferd voor de ander. Voor zichzelf opkomen en de eigen behoeften laten gelden, leiden vaak tot schuldgevoelens. De modus kan zijn ontstaan doordat iemand al jong veel verantwoordelijkheid had. Volwassenen ervaren vaak in het heden onbewust de verantwoordelijkheid voor de problemen van anderen. Zij zien vaak voortdurend waar het mis gaat of dreigt mis te gaan en gaan daar hard aan het werk. Zij ervaren hierdoor een grote draaglast die zich uiteindelijk niet verhoudt tot hun draagkracht.
Marije is juf op een basisschool. Ze is erg begaan met haar leerlingen en is heel betrokken bij een meisje, waarbij het wat minder goed gaat. Het meisje vertelt haar dat haar thuissituatie onveilig is. Marije voelt zich verantwoordelijk voor het meisje en offert haar weekenden op om haar te kunnen helpen. Marije moest vroeger door de ziekte van haar moeder veel verantwoordelijkheid op zich nemen en voor haar zusje zorgen.
Dit is vaak een soort ‘stem in het hoofd’ die zelfafwijzing stimuleert. Iemand denkt bijvoorbeeld voortdurend dat hij of zij niet de moeite waard is om van te houden. De oorzaak hiervan ligt vaak in emotioneel of fysiek misbruik en is te herkennen doordat positieve opmerkingen bij een persoon niet aankomen en dat de persoon met deze modus soms zelf juist anderen afstoot. Zelfbeschadiging, schaamte en afschuw van zichzelf komen in deze modus ook vaak voor.
Daan heeft allemaal wonden en littekens op zijn armen, omdat hij zichzelf snijdt. Dit doet hij op momenten dat hij het niet meer ziet zitten en negatieve gedachten heeft over zichzelf. Hij vindt zichzelf dan bijvoorbeeld waardeloos en lelijk. Daan heeft een moeilijke jeugd gehad, waarbij hij vaak werd genegeerd door zijn ouders en veel straf kreeg. Zo werd hij bijvoorbeeld een hele middag in een koude schuur opgesloten.
Overlevingsmodi
Het derde cluster modi zijn de overlevingsmodi. Ieder mens ontwikkelt manieren om met zijn kindmodi en/of oudermodi om te gaan. Deze modi worden samengevat met overlevingsmodi. Hiervan zijn er drie soorten:
Wanneer er onderwerping plaatsvindt, accepteert een persoon zijn schemamodus en geeft zich daaraan over. De aandacht wordt gericht op informatie die het schema bevestigen en andere informatie wordt genegeerd. Daardoor vertoont iemand het gedrag dat bij het schema hoort en de emoties die bij het schema horen, worden gevoeld. Niet alleen in de eigen gedachtenwereld en gedragspatronen kan deze modus tot uiting komen. Ook in de interactie met anderen kan deze modus te zien zijn. Zo worden bijvoorbeeld conflicten met anderen vermeden en de persoon onderwerpt zich aan een ander, waarbij de eigen behoeftes niet worden vervuld.
Marie heeft een veeleisende oudermodus. Ze wil alles perfect doen en is gericht op haar prestaties. Even een tijdje niets doen levert voor haar schuldgevoelens op, dus werkt ze altijd maar door. Wanneer ze waardering voor haar werk ontvangt, legt ze die snel naast zich neer en richt zich op een volgende taak. Ze onderwerpt zich dus helemaal aan haar modus.
Bij deze modus wordt er niet toegegeven aan de kind- of oudermodus, maar de modus wordt juist uit de weg gegaan. Bepaalde situaties of gevoelens worden vermeden, evenals informatie die te maken heeft met het schema. Op die manier kan het schema niet geactiveerd worden en de (heftige) emoties die bij het schema komen kijken, kunnen worden vermeden. Eigenlijk is het een manier van zelfbescherming. Dit kan op verschillende manieren. Iemand gaat bijvoorbeeld niet meer naar een verjaardag of zoekt afleiding door teveel bezig te zijn met sociale media of teveel te eten.
Hans gaat niet meer naar verjaardagen en gaat andere feestjes ook uit de weg. Hij is als kind gepest en heeft een straffende oudermodus ontwikkeld. Hij vindt zichzelf nooit goed genoeg en is bang om fouten te maken in een sociale omgeving. Daarom vermijdt hij sociale situaties maar helemaal.
Bij deze modus doet iemand het tegenovergestelde van wat zijn modus eigenlijk voorschrijft. Gevoelens van onzekerheid gaat de persoon bijvoorbeeld wegduwen door juist macht uit te oefenen over anderen. De persoon ontkent het schema dat hij heeft en vertoont juist het tegenovergestelde gedrag. Overcompensatie kan zich uiten door arrogantie, aandacht en erkenning zoeken of heel erg de controle willen behouden door perfectionisme en anderen in de gaten houden en controleren.
Mark is over het algemeen heel dominant in het contact met anderen. Zo bepaalt hij vaak welke activiteiten er plaatsvinden en heeft hij het hoogste woord in een groep. Als iemand iets doet wat Mark niet zint, wordt zo iemand door Mark uitgescholden en probeert hij hem te dwingen te doen wat hij wil. Bij zo’n situatie voelt Mark zich eigenlijk bedreigd en onzeker, wat hij probeert te overcompenseren met dominant gedrag.
Deze blog ging over ouder- en overlevingsmodi. De volgende blog zal gaan over gezonde modi en tips hoe u met uw eigen modus om kunt gaan. Wilt u de vorige blog nog lezen over het ontstaan van schemamodi en kindmodi? Dan kan dat hier: Patronen doorbreken deel 1.
Voor het schrijven van deze blog is het boek Patronen doorbreken gebruikt van Hannie van Genderen, Gitta Jacob en Laura Seebauer. Hierin worden de verschillende modi nog uitgebreider omschreven en er staan meerdere oefeningen in om patronen te doorbreken.
Herkent u zich in een van de patronen en zou u ondersteuning willen in het doorbreken van het patroon? Neem dan gerust contact op met Deviaa voor een intakegesprek, dan hopen we u verder te kunnen helpen.
Myrna Hollebrandse
Psycholoog i.o.
Deze website gebruikt cookies. Door gebruik te maken van deze website, geeft u aan akkoord te zijn met het gebruik van cookies. Lees meer
