Angststoornissen

Angst is een alledaags verschijnsel. Maar wat is angst precies en welke soorten angsten zijn er? Hoewel angst iets is wat we in ons dagelijks leven ervaren is het toch lastig om te beschrijven wat het nu precies inhoudt. Angst is een gevoel, zoals verdriet en blijheid. Het is een motor achter een flink deel van ons handelen. Vaak treedt angst op als voor mensen of dierbaren in de omgeving gevaar dreigt. Het is dus een signaal waaraan kan worden gemerkt dat er gevaar dreigt. Het lichaam reageert meestal ook op angst. Het hart gaat sneller kloppen, de ademhaling versnelt of het gehele lichaam trilt. Naast deze automatische reacties zijn er ook gedragingen die voortkomen uit angst. Allereerst wordt de aandacht getrokken naar datgene wat zorgt voor angst. Vervolgens is men geneigd om zo snel mogelijk een oplossing te bedenken, waardoor de angst afneemt. Nadat men weet welke situaties angstig maken, worden deze liever vermeden.

Angst ervaart iedereen op een andere manier en op een ander moment. Sommige mensen zijn bang voor een hond, andere mensen weer voor grote gezelschappen. Angst kan worden opgeroepen als iemand de situatie als gevaarlijk beoordeelt. De situatie is dan niet per se feitelijk gevaarlijk. Maar wanneer is angst niet meer gezond en neemt het zulke vormen aan dat er sprake is van een angststoornis? Er is sprake van ongezonde angst wanneer deze angst lijden meebrengt. Het leven is zwaarder door de angsten. Een tweede kenmerk van ongezonde angst is dat de angst zo aanwezig is dat het de normale ontwikkeling en zelfontplooiing belemmert. De angst kan er bijvoorbeeld voor zorgen dat men situaties gaat vermijden, waardoor het leven wordt beperkt. De angstreacties zijn te sterk en niet passend bij de situatie.

Iedereen heeft weleens angsten. Deze kunnen in verschillende situaties en gradaties voorkomen. Wanneer er sprake is van ongezonde angst is er sprake van een angststoornis. Hieronder worden een aantal angststoornissen besproken.

De sociale fobie

Allereerst de sociale fobie. Hierin staat de angst om door anderen afgewezen te worden centraal. Sociale fobie kan ook gezien worden als het ervaren van extreme verlegenheid. De angst is echter vele male erger dan de verlegenheid die veel mensen ervaren. Vaak gaat het ook samen met hinderlijke lichamelijke klachten zoals trillen, transpireren en niet meer uit woorden kunnen komen. Dit leidt uiteindelijk meestal tot vermijding van spannende situaties. Men komt dan ook minder in sociale omgevingen. Sociale fobie kan ook situatie-gerelateerd zijn.  

De paniekstoornis

Een paniekstoornis heeft men wanneer regelmatig paniekaanvallen worden ervaren.  Deze paniekaanvallen belemmeren het dagelijks functioneren. Een paniekaanval ontstaat doordat mensen normale signalen van spanning zien als voorteken van een heftige gebeurtenis, waardoor de spanning en angst nog sterker oploopt. Tijdens een paniekaanval wordt ineens heftige angst ervaren. Daarnaast ervaart men hevige lichamelijke klachten, zoals duizelig worden, het benauwd krijgen en tintelen van de vingers. Hyperventilatie kan ook een onderdeel zijn van een paniekaanval. Sommige mensen met een paniekstoornis herkennen signalen van een paniekaanval. Hieruit kan vermijding van situaties met die signalen ontstaan. Als deze vermijding vaak voorkomt kan er worden gesproken van een paniekstoornis met agorafobie.

Gegeneraliseerde angststoornis

Mensen met een gegeneraliseerde angststoornissen ervaren overal mogelijke gevaren en risico´s en piekeren daar veel over. Men blijft denken dat de ramp elk moment kan blijven optreden. Door het constante gespannen gevoel kunnen slaapproblemen ontstaan. Net zoals bij de andere angststoornissen worden bij de gegeneraliseerde angststoornis ook dingen vermeden, bijvoorbeeld het nieuws zodat men niet weet welke problemen er precies in de wereld spelen. Er is sprake van een gegeneraliseerde angststoornis wanneer de symptomen minimaal een half jaar aanwezig zijn.

Specifieke fobie

Bij een specifieke fobie is er sprake van angst voor specifieke voorwerpen of gebeurtenissen. Deze fobie kan ingedeeld worden in verschillende groepen:

• Angst voor een specifiek dier. Bijvoorbeeld angst hebben voor een spin.
• Angst voor natuurverschijnselen. Bijvoorbeeld angst hebben voor onweer.
• Angst hebben voor verwondingen, bloed en injecties.
• Angst hebben voor specifieke situaties. Bijvoorbeeld erg bang zijn voor liften.
• Angst voor overige dingen.

Ongeveer 10 procent van de bevolking heeft (ooit) last van een fobie gehad voor een bepaald iets. Niet iedereen zoekt direct hulp voor deze klachten. Dit komt omdat deze specifieke voorwerpen en gebeurtenissen vaak kunnen worden vermeden.  Vaak wordt er pas hulp gezocht als de omstandigheden zo veranderen dat de beangstigende situatie niet vermeden kan worden binnen het normale patroon en er dus ernstige lijdensdruk of zeer belemmerende situaties zijn ontstaan.

Posttraumatische stressstoornis

Tot de angststoornissen behoort ook de bekende posttraumatische stressstoornis (PTSS). Deze stoornis ontwikkelt men vaak nadatmen een ingrijpende gebeurtenis hebt meegemaakt. Intense herinneringen van deze gebeurtenis worden ervaren en/of men gaat juist alles uit de weg wat met deze gebeurtenis te maken heeft.

Obsessieve-compulsieve stoornis

Tot slot de obsessieve-compulsieve stoornis. Dit wordt ook wel een dwangstoornis genoemd. Hierbij gaat het om plotselinge nare gedachten, of wel obsessies, waarop gereageerd wordt met bepaalde vaste handelingen. Deze obsessies lijken voor jezelf ook erg vreemd, dit maakt dan ook het verschil met het piekeren bij een gegeneraliseerde angststoornis.  Voorbeelden van deze vaste handelingen kunnen zijn handenwassen en tellen.

Het verloop van een angststoornis

Angststoornissen ontstaan en verlopen op verschillende manieren. Helaas verdwijnen angststoornissen vaak niet vanzelf. Wanneer iemand geen passende behandeling krijgt kunnen de klachten langdurig aanwezig zijn. Niet zelden escaleren de angstklachten door de tijd heen ook steeds meer. Mensen met angstproblematiek zien vaak op tegen behandelingen vanuit de angst om binnen de behandeling de controle te verliezen die juist zo bepalend is achter de hele angstproblematiek. Het is echter van belang te benadrukken dat dit een angst is die met een hulpverlener goed besproken kan worden aan het begin van de behandeling en meegenomen kan worden in het plan van aanpak. Er zijn namelijk ook effectieve behandelingen die zich in eerste instantie juist richten op deze angst en vanuit deze basis vertrekken.

Tips voor het omgaan met angsten:

• Praat met anderen, die je vertrouwt en waarbij u zich veilig voelt, over uw angsten. Hierdoor kan u begrip en steun vinden voor uw eigen situatie. Soms kan u merken dat anderen kampen met vergelijkbare problematiek, ook dit kan steunend zijn en hoop geven op herstel;
• Mensen met een angststoornis voelen zich soms vreemd. Mensen denken dat er iets mis is met hen. Het kan helpen te bedenken dat angst een heel normaal principe is en functioneel is. Het psyche heeft door de tijd heen een overreactie ontwikkeld, maar er zijn zeer veel effectieve en snelle methodieken waarmee angststoornissen effectief behandeld kunnen worden en de angstreflex weer in de juiste balans kan worden gebracht. Wist u dat bijvoorbeeld faalangst effectief en snel te behandelen is met een combinatie van cognitieve gedragstherapie en EMDR?
• Paniekaanvallen zijn ontzettend naar om mee te maken en geven het gevoel alsof alle controle verloren is. Soms kan het mensen zulke intense fysieke reacties geven dat men het gevoel heeft dat men gaat overlijden of iets heel ernstigs heeft. Belangrijk is om te beseffen dat men met effectieve behandeling, in combinatie met de juiste psycho-educatie, paniekaanvallen binnen enkele weken onder controle kan krijgen;
• Leestip:deze blog is gebaseerd op het boek: ‘Wat angst met je doet’ van Vincent van Bruggen. In dit worden de angststoornissen besproken met eventuele tips en oefeningen. Ook beschrijven ze herkenbare voorbeelden. Het boek is te bestellen bij het secretariaat van €14,95 voor €9,95;
• Voor verdere tips kunt u ook kijken naar het stappenplan ‘omgaan met angst’. Klik hier om het stappenplan te lezen;

Bent u of kent u iemand die angsten ervaart? En zijn deze belemmerend in het dagelijks functioneren? Neem dan gerust contact op met Deviaa. Wij hopen u dan verder te kunnen helpen.

Marieke Blok
Gedragswetenschapper i.o.