‘Piep, piep, piep’. De wekker gaat. Het merendeel van de mensen wordt wakker, rekt zich uit en staat op. Hoe komt het dat mensen wakker worden en tot actie over gaan wanneer hun wekker gaat? Dat komt doordat het geluid van de wekker tot hen doordringt. In het verleden is dit geluid gekoppeld aan de functie van een wekker, namelijk: wakker worden. Geluid wordt waargenomen met de oren. Vervolgens geven de oren een signaal aan de hersenen door en kunnen de hersenen aanzetten tot actie. Daarbij wordt de koppeling tussen de prikkel en het aanzetten tot actie beïnvloed door een aantal factoren zoals onder andere de eigen gevoeligheid of alertheid op prikkels, leerervaringen en aangeleerde vaardigheden. Geluid kan worden geschaard onder de term ‘prikkels’. Andere voorbeelden van prikkels zijn geur en smaak. In deze blog zal allereerst worden ingegaan op wat prikkels precies zijn en welke vormen prikkels er zijn. Vervolgens wordt besproken hoe prikkels verwerkt worden. Tot slot wordt kort stilgestaan bij verschillende vormen van prikkelverwerking.
Wat zijn prikkels?
In het kort zijn prikkels alles wat u waarneemt met uw zintuigen. Voorbeelden zijn: het zonlicht wat u ziet als u de gordijnen opendoet ’s morgens, de geur die u ruikt als u parfum opspuit en de smaak in uw mond als u net uw tanden hebt gepoetst. Er zijn verschillende zintuigen waar mensen prikkels mee waarnemen. Aristoteles benoemde in de klassieke oudheid al vijf zintuigen, namelijk: zien, horen, ruiken, voelen en proeven. Tegenwoordig worden bij zintuigelijke prikkels ook evenwicht, proprioceptie en interoceptie genoemd. Omdat de eerste vijf zintuigen bekend zijn, worden deze niet verder toegelicht. Hieronder volgt een korte toelichting bij de drie laatstgenoemde zintuigen:
Per seconde neemt een mens miljoenen prikkels waar. Sommige prikkels komen hard aan, anderen zacht. Van veel van deze prikkels is de mens zich niet bewust. Prikkels worden namelijk verwerkt in de hersenen. De hersenen beoordelen het belang van de waargenomen prikkels. Hierbij koppelen de hersenen verschillende prikkels aan elkaar en wordt er gebruik gemaakt van oude kaders om een goed oordeel te kunnen vormen. Vervolgens bepalen de hersenen of er een reactie volgt en wat die reactie dan is. Heel veel van de prikkels die de mens waarneemt, beoordelen de hersenen als niet van belang. Hierdoor is de mens zich niet altijd bewust van alle prikkels die waargenomen worden.
Hieronder volgen wat voorbeelden om duidelijk te maken hoe een prikkel verwerkt wordt en hoe iemand tot actie overgaat:
Veel van de waarneming van prikkels gebeurt dus onbewust. Om bewuster te worden van de prikkels die waargenomen worden kan het helpen om de volgende oefening te doen: Ga eens rustig op een stoel zitten en ga één voor één langs wat elk zintuig waarneemt. Dus: wat ruik ik, wat hoor ik etc. Probeer wanneer je je op één zintuig richt de andere zintuigen zoveel mogelijk af te sluiten, door bijvoorbeeld je ogen dicht te doen als je je richt op ‘horen’. Na deze oefening zal vaak duidelijk worden dat de mens veel meer waarneemt dan waar hij of zij zich bewust van is.
Het is verschillend per mens hoe de hersenen prikkels beoordelen. Sommige mensen hebben een relatief hoge gevoeligheid voor prikkels. De hersenen van deze mensen beoordelen relatief veel prikkels als van belang en laten al deze prikkels ‘hard’ binnenkomen. Al deze prikkels worden daarna door de hersenen geselecteerd en moeten verwerkt worden in de zin van betekenisverlening ondergaan. Hierdoor ontstaat letterlijk ‘filevorming’ in de informatieverwerking, waardoor overprikkeling kan ontstaan. Overprikkeling is een zware vorm van stress, waarbij een mens niet meer kan nadenken en primair reageert. Andere mensen hebben een relatief lage gevoeligheid voor prikkels. De hersenen van deze mensen beoordelen relatief weinig prikkels als van belang en dus komen prikkels te ‘zacht’ aan. De hersenen ontvangen hierdoor te weinig stimulans, waardoor onderprikkeling kan ontstaan. Mensen ondernemen daardoor geen of nauwelijks actie of gaan op een risicovolle manier op zoek naar prikkels.
Het is fijn om een prikkelverwerking te hebben die in balans is en over het algemeen niet te bestempelen is als onderprikkeld of overprikkeld. Het is echter normaal als er soms momenten zijn van onderprikkeling of overprikkeling. Bij overprikkeling is het van belang om uit te rusten en te herstellen. Bij onderprikkeling is het belangrijk om te activeren. Een probleem ontstaat wel als de momenten van onderprikkeling of overprikkeling geen uitzonderingen meer vormen en iemand vrijwel altijd onderprikkeld of overprikkeld is. Dit heeft een grote invloed op het functioneren, als mede op het welbevinden. Het is van belang om dan persoonlijk grip te krijgen op hoe bij onderprikkeling geactiveerd kan worden en hoe bij overprikkeling de rust herpakt kan worden. Het verdient aanbeveling om met een ervaren professional in een aantal sessies inzicht, handelingsgerichte kennis en handvatten te verkrijgen.
Ervaart u of iemand die u kent problemen met prikkelverwerking en heeft u behoefte aan hulp en ondersteuning? Dan kunt u altijd contact opnemen met Deviaa voor een intakegesprek. Graag helpen wij u verder.
Berthilde Mulder
Psycholoog i.o.
Deze website gebruikt cookies. Door gebruik te maken van deze website, geef je aan akkoord te zijn met het gebruik van cookies. Lees meer
