Een tentamen, een belangrijke presentatie op het werk, nieuwe mensen ontmoeten: allemaal dingen die stress op kunnen leveren. We ervaren allemaal weleens stress, in meerdere of mindere mate. Misschien ben je iemand die snel in de stress schiet, of ben je juist erg stressbestendig. In deze blog wordt ingegaan op wat stress met je doet. Hierin speelt het brein en de lichamelijke reactie op stress een belangrijke rol.
Stress wordt vaak negatief benaderd, maar het is eigenlijk een heel normale en nuttige reactie op dingen die in onze omgeving gebeuren. Dingen die stress veroorzaken worden ook wel stressoren genoemd. Een sociaal netwerk dat een persoon ondersteunt, kan als een ‘buffer’ werken tegen stress: de persoon is door sociale steun beter in staat om met stress om te gaan. Er zijn drie soorten stress: positieve stress, verdraagbare stress en toxische stress. Positieve stress wordt veroorzaakt door relatief kleine stressoren en zorgt voor een korte fysiologische respons, zoals een verhoogde hartslag. De persoon met positieve stress leert van de ervaring en kan erdoor groeien. Daarbij helpen ondersteunende sociale relaties. Verdraagbare stress wordt veroorzaakt door grotere stressoren en heeft meer invloed op het brein en het lichaam. Er is bijvoorbeeld een verandering in de niveaus van stresshormonen. Door een goed en ondersteunend sociaal netwerk en strategieën om met de stress om te gaan is de persoon in staat om de stressreactie te verlagen. Het brein kan dan weer herstellen van een overactief stresssysteem. Toxische stress gaat gepaard met een sterke en lange activatie van het stresssysteem. De persoon heeft geen ondersteunend sociaal netwerk en past strategieën toe om met de stress om te gaan, die niet helpend zijn. Het stresssysteem is daarom erg lang actief, wat negatieve gevolgen kan hebben voor het brein en het lichaam.
Hierin zijn drie fases te onderscheiden: de alarmreactiefase, de weerstandsfase en de uitputtingsfase. De alarmreactiefase is de eerste reactie op een stressor. Hierbij wordt ons ‘denk-brein’ uitgeschakeld en ons ‘doe-brein’ geactiveerd. Het denk-brein is het systeem in ons brein waarmee we bewust nadenken, problemen oplossen en ontwikkelen. Het doe-brein is het systeem waarbij onbewuste processen worden aangestuurd, zoals hartslag en ademhaling. Wanneer er een acute dreiging is, wordt het doe-brein geactiveerd en de ‘grens’ tussen het denk- en doebrein wordt gesloten. Er is dus ook geen toegang meer tot het denk-brein. Dit zou in acute situaties ook teveel tijd kosten. Denk bijvoorbeeld aan een situatie waarbij je ineens een leeuw tegenkomt. Op dat moment is het niet handig om lang te gaan nadenken wat je kunt gaan doen, maar is het van belang om meteen te handelen. In zo’n situatie sturen de hersenen signalen naar het sympatische zenuwstelsel. Dat zorgt ervoor dat de ademhaling, hartslag en bloeddruk omhoog gaan. Daarnaast spannen de spieren zich aan, gaat het lichaam zweten om af te koelen en is er een hyperfocus op kleine sensorische prikkels om alle ‘gevaren’ op te kunnen vangen. Het kan hierdoor bijvoorbeeld zijn dat de details, zoals het patroontje in het vloerkleed, je ineens opvallen. Nu is het natuurlijk niet waarschijnlijk dat je in Nederland een leeuw tegenkomt buiten de dierentuin. Maar er kunnen wel ‘mentale leeuwen’ zijn, waarbij je brein situaties ziet als een onveilige situatie. Dit kan een tentamen zijn, maar ook ingrijpende momenten zoals een overlijden. Ook bij ‘mentale leeuwen’ geeft je lichaam een stressreactie. Een stressreactie naar aanleiding van een stressor is heel gezond en normaal. In deze fase kun je dus ook nog spreken van positieve stress.
De tweede fase is de weerstandsfase. Normaal gesproken daalt de spanning nadat de stressor weer weg is. De hartslag daalt, evenals de bloeddruk en je hebt niet meer zoveel last van zweten. Wanneer de spanning en de lichamelijke reactie niet daalt, is er sprake van langdurige stress. Dat kan komen doordat de stressor nog voortdurend aanwezig is en het lichaam niet de kans krijgt om te ontspannen. Soms is de stressor weg, maar wekt de gedachte aan de stressor veel stress op. Wanneer de stressreactie lange tijd aanhoudt, gaat het lichaam zich aanpassen. De hartslag en bloeddruk blijven bijvoorbeeld hoog, zodat je constant alert kunt blijven. Je kunt ook problemen gaan ervaren met concentratie en slaap en moeite ervaren met ontspannen. Ook kan het zijn dat je geprikkelder reageert op je omgeving. De weerstandsfase vraagt lichamelijk veel van je, maar is niet problematisch als deze fase voor een korte tijd duurt en het lichaam weer kan ontspannen. Wanneer de persoon in staat is om de stress te verlagen, kun je spreken van verdraagbare stress.
Wanneer de weerstandsfase lang duurt, raakt het lichaam uitgeput en is er sprake van toxische stress. Het lichaam belandt dan in de derde fase: de uitputtingsfase. Het lichaam heeft veel spanning opgebouwd, die niet meer weg kan, omdat de stressor nog steeds voor een stressreactie zorgt. Daarbij komt dat het brein zo alert is op allerlei details, dat het steeds meer dingen gaat associëren met de stressor. Hierdoor komen er steeds meer stressoren bij. Het lichaam is na verloop van tijd uitgeput en de weinige resterende energie wordt gegeven aan het omgaan met de stressor. Daardoor worden andere processen verwaarloosd, omdat het lichaam daar geen energie meer voor heeft. Zo kunnen het immuunsysteem, de spijsvertering en de voortplantingsprocessen verslechteren. Dit is bijvoorbeeld te merken door snel ziek te zijn, buik- of darmproblemen en rug- of hoofdpijn, doordat spieren veel aangespannen zijn. Ook blijven slaapproblemen vaak spelen. Niet alleen lichamelijk, maar ook mentaal kunnen er problemen ontstaan; stress heeft namelijk veel impact op het brein. Zo kunnen geheugen- en leerproblemen optreden, door een verminderde aandacht en concentratie. Ook kunnen moeite met het nemen van beslissingen en het reguleren van emoties voorkomen. Wanneer deze fase lang aanhoudt, is er geen ruimte voor herstel en dit kan leiden tot chronische uitputting, waardoor er zelfs een burn-out kan ontstaan.
Stress is dus een normale reactie op stressoren, maar wanneer de stressoren te lang aanwezig zijn en het lichaam niet kan ontspannen, put stress je uit. Dan is stress daadwerkelijk toxisch en komen er lichamelijke en mentale klachten bij kijken. Herken je de klachten die bij de uitputtingsfase horen en zou je na lange tijd weer willen kunnen ontspannen? Trek aan de bel en zoek hulp! Is een uitgebreid traject niet nodig, dan biedt Deviaa ook counseling aan. Daarbij zetten we je weer in jouw kracht, zodat het na een aantal sessies je weer lukt om zelf adequaat met stress om te gaan!
Myrna Hollebrandse
Deze website gebruikt cookies. Door gebruik te maken van deze website, geeft u aan akkoord te zijn met het gebruik van cookies. Lees meer
