Misschien kent u ze wel. Mensen in uw omgeving die nauwelijks iets over lijken te hebben voor een ander en altijd gelijk willen hebben. Het kan daardoor veel energie kosten om met hen om te gaan op de werkvloer, binnen de familie of het eigen gezin. Personen met dit gedrag worden al gauw bestempeld als narcist. Maar klopt dat eigenlijk wel? Dit artikel gaat dieper in op wat narcisme is.
Om te beginnen: dé narcist bestaat niet. Ieder mens heeft zijn eigen karakter en narcisme komt bij verschillende mensen op andere manieren tot uitdrukking. Bij de één neemt het narcisme de vorm aan van arrogantie en steeds in het middelpunt te willen staan. Dit staat bekend als open narcisme, omdat deze vorm zichtbaarder is voor wie de kenmerken ervan kent. Er zijn ook mensen met verborgen narcisme, zij zijn veel moeilijker te herkennen. In hun beleving zijn ze beter dan anderen, maar ze laten toch veel onzekerheid zien en vragen veel om bevestiging. Ondanks deze verschillen zijn er diverse kenmerken die vaak naar voren komen bij narcisme. Er kan sprake zijn van een narcistische persoonlijkheidsstoornis (NPS) als wordt voldaan aan minstens vijf van deze negen kenmerken.
Kenmerken
Het eerste kenmerk is een opgeblazen gevoel van eigen belangrijkheid. Een persoon met narcisme heeft vaak een onrealistisch, overschat zelfbeeld. In dat beeld is hij beter dan anderen, wat zich kan uiten in opscheppen over zijn eigen kunnen of over wie hij is. In werkelijkheid zijn zijn prestaties of uiterlijk vaak niet anders dan gemiddeld. Dit gevoel van superioriteit komt vaak sterk op één gebied naar voren, bijvoorbeeld in uiterlijke schoonheid of intelligentie, maar kan ook op meerdere gebieden een rol spelen.
Mensen met narcisme kunnen veel bezig zijn met fantasieën over bijvoorbeeld succes, schoonheid of macht. Doordat ze zichzelf ervaren als het middelpunt van hun eigen leven en daarin zichzelf als belangrijk zien, verlangen ze naar zaken die horen bij een belangrijke positie. Ze zien daarbij zelf nauwelijks verschil tussen leugen en waarheid en kunnen hierbij helemaal opgaan in hun fantasie. Dit kan zo ver gaan dat ze daadwerkelijk geloven iets te kunnen of te zijn wat niet klopt met de werkelijkheid.
Een derde kenmerk is dat een persoon met narcisme in zijn eigen onrealistische werkelijkheid hoort om te gaan met andere speciale en belangrijke mensen, omdat hij zelf ook heel speciaal is. Hij ervaart zichzelf daadwerkelijk als het centrum van zijn omgeving en wil zich daarom associëren met andere mensen die in het middelpunt staan. Tegen hen is een persoon met narcisme vaak welwillend en charmant, maar hij kijkt neer op mensen die hij als minderwaardig ziet.
Ten vierde hebben mensen met narcisme behoefte aan overmatig veel bewondering. In hun belevingswereld horen ze veel aandacht te krijgen en hebben ze er zelfs rechts op. Vanbinnen zijn ze echter kwetsbaar, eenzaam en onzeker. Ze hebben steeds meer aandacht nodig om tevreden te zijn en hun tekort aan zelfvertrouwen op te vullen. Bij verborgen narcisme kan dit zich uiten in het delen van persoonlijke verhalen, in de hoop dat de omgeving medelijden met hen heeft en aandacht geeft. Een persoon met narcisme kan lang aardig blijven, zeker als hij iemand pas kent en diegene naar zijn verhalen luistert. Als hij echter het gevoel heeft te weinig aandacht te krijgen, of dat iemand zijn verhaal in twijfel trekt, kan zijn gedrag omslaan en kan hij een slachtofferrol aannemen of kortaf zijn en zelfs agressief worden.
Naast een behoefte aan veel bewondering hebben mensen met narcisme het gevoel een bijzonder recht op van alles te hebben. Ze ervaren het als volkomen vanzelfsprekend dat zij het eerste aan de beurt zouden moeten zijn voor een promotie en dat ze meer zouden moeten krijgen dan een ander. Ze zijn volgens zichzelf veruit superieur, maar zijn eigenlijk afhankelijk van wat anderen hen geven.
Een zesde kenmerk is dat een persoon met narcisme anderen gebruikt en voor zijn karretje spant. Dit zorgt voor een gevoel van controle. Het tegenstrijdige is dat in eigen beleving hij anderen niet nodig heeft. Volgens iemand met narcisme is het de vanzelfsprekende taak van andere mensen om hem gelukkig te maken en hem te helpen zijn doelen te verwezenlijken. Daarbij vraagt hij niet om hulp en weigert aangeboden hulp, want hulp nodig hebben is voor een persoon met narcisme een teken van zwakte. Hij geeft anderen slechts opdrachten, zonder stil te staan bij wat hij daarmee van hen verlangt. Ook mensen met verborgen narcisme vragen niet om hulp, ze verwachten dat de omgeving zelf reageert op hun aandachtvragende gedrag. Een persoon met narcisme zal uit zichzelf anderen niet helpen, of iets terugdoen omdat ze hem hebben geholpen.
Mensen met narcisme hebben daarnaast weinig tot geen empathie. Empathie is het vermogen om zich in te leven in een ander en begrip te tonen. Dit is voor een persoon met narcisme erg moeilijk, want begrip tonen betekent dat de aandacht naar de ander gaat en dat de belangen van de ander meespelen in de keuzes die hij maakt. Meestal beseffen mensen met narcisme niet dat ze iemand pijn doen met hun gedrag.
Het achtste kenmerk is dat personen met narcisme jaloers zijn op anderen. Als iemand iets heeft wat een persoon met narcisme niet bezit, is dit een bedreiging voor zijn superieure zelfbeeld. Hij is bang minder aandacht te krijgen, alleen gelaten en vernederd te worden. Hij kan zijn jaloezie vaak op twee manieren uiten: hij toont geen interesse of maakt duidelijk zijn minachting kenbaar.
Een laatste kenmerk is een arrogante houding. Dit komt vooral bij open narcisme naar voren. Een persoon met narcisme kan zich gedragen alsof hij enorm succesvol is, onmisbaar is om mee om te gaan en gaat voorbij aan de behoeften van de ander. Daarmee wil hij de onzekerheid en angst die hij voelt verbergen.
Narcisme herkennen
Bij deze kenmerken komen twee zaken duidelijk naar voren: op welke manier narcisme ook tot uiting komt, een persoon met narcisme heeft aan de ene kant een opgeblazen trots gevoel, maar is aan de andere kant heel onzeker. Uit verschillende kenmerken wordt duidelijk dat iemand met narcisme volledig afhankelijk is van anderen voor zelfbevestiging. Om geen gezichtsverlies te lijden, manipuleren mensen met narcisme hun omgeving. Ze spelen anderen tegen elkaar uit, weten de hulpverlening te omzeilen en laten de mensen om zich heen aan zichzelf twijfelen. Dit maakt het moeilijk om hun gedrag te herkennen als narcistisch.
Wat kunt u doen om narcisme te herkennen? De eerste stap is uzelf erin verdiepen. Wanneer u weet wat de kenmerken van narcisme zijn, herkent u sneller narcistisch gedrag in uw omgeving. Daarbij zult u merken dat narcisme zeer complex is en verschillende uitingsvormen kent. Zorg dat de informatie die u verzamelt voortkomt uit betrouwbare bronnen. Boekentips zijn ‘Leven met een narcistische ouder’ van Nina W. Brown en ‘Uit de schaduw van narcisme’ van Marjan de Vries.
Ervaart u of iemand die u kent problemen met narcisme en heeft u behoefte aan hulp en ondersteuning? Dan kunt u altijd contact opnemen met Deviaa voor een intakegesprek. Wij helpen u graag verder.