Partner met autisme: de 'autibril'

‘Elk ziet door zijn eigen bril’ is een uitdrukking waarbij duidelijk gemaakt wordt dat iedereen een eigen manier heeft om de wereld om zich heen te bekijken. De een heeft bijvoorbeeld een ‘donkere bril’ op waardoor hij de wereld op een pessimistische manier bekijkt. Zo heb je ook de ‘roze’ en de ‘gekleurde’ bril. Zo’n bril kan bepalend zijn voor je relatie; wanneer je de roze bril op hebt, zie je bijvoorbeeld minder de tekortkomingen van de ander. Welke bril heb jij op in je relatie? 

In de praktijk wordt er ook wel gesproken over het opzetten van de autismebril in een relatie. In deze blog wordt verder ingegaan op wat dit betekent. De ‘autibril’ is een manier om je partner met autisme te bekijken. Autisme in de relatie kan soms voor onbegrip en frustraties zorgen bij beide partners in bijvoorbeeld de communicatie. Kennis over autisme kan inzicht geven in het gedrag van de ander en meer wederzijds begrip. Over autisme en autisme in de relatie zijn al meerdere blogs geschreven, zie ook de blogs onder ‘autisme’. De ‘autibril’ waar het in deze blog over gaat, bestaat uit drie brillenglazen, die elk een theorie vertegenwoordigen: de centrale coherentietheorie, executieve functies en de theory of mind.

Centrale coherentie

Informatieverwerking is een belangrijk proces: door prikkels waar te nemen en te verwerken, hebben we contact met de buitenwereld, met anderen en onszelf. Wanneer iemand bijvoorbeeld wat vraagt, is het belangrijk om de woorden te horen, de gezichtsuitdrukkingen te zien, de intonatie van de stem te horen, al deze informatie aan elkaar te koppelen en daar een betekenis aan te geven. Op deze wijze kunnen we een goed antwoord geven. Personen met autisme hebben moeite met informatieverwerking. Ze vinden het lastig om te selecteren wat belangrijk is en wat niet en hebben vaak een lagere verwerkingssnelheid van prikkels. Daarom is het ook lastig om samenhang te zien in een situatie. Kun jij bijvoorbeeld uit de volgende prikkels opmaken wat de situatie is? Druppels, te strakke spijkerbroek, getik van bestek, meisje met rode regenjas, geur van vis, stemmen, gerinkel, mooie lach, servet, druppels glijden naar beneden, gerechten, berichtje komt binnen, zout. In deze situatie zijn allerlei details waargenomen, maar de samenhang tussen al deze prikkels ontbreekt. Dit is de kern van de centrale coherentietheorie. Door het missen van de samenhang, kan je partner met autisme bepaalde prikkels missen en de context van een situatie minder zien. Dit kan zorgen voor misverstanden; als je bijvoorbeeld een sarcastische opmerking maakt, kan het zijn dat je partner dit niet begrijpt. Hij of zij heeft alleen de woorden gehoord, maar de signalen die je via je lichaamshouding en gezichtsuitdrukking communiceerde, heeft de ander niet opgemerkt. Zoals beschreven kan de partner hierdoor heel anders reageren dan verwacht wordt, wat verbazing, onbegrip en teleurstelling tot gevolg kan hebben wat zijn weerslag kan krijgen op de relatie.

 De ‘autibril’ is een manier om je partner met autisme te bekijken en bestaat uit drie brillenglazen: de centrale coherentietheorie, executieve functies en de theory of mind.

Executieve functies

Het tweede brillenglas van de ‘autibril’ zijn de executieve functies. Executieve functies sturen de processen aan die belangrijk zijn voor doelgericht gedrag. Hieronder vallen bijvoorbeeld flexibiliteit, organisatie en reactie-inhibitie. De executieve functies zijn belangrijk voor creativiteit en originaliteit, want ze stellen in staat om activiteiten in gang te zetten die niet routinematig zijn. Bij mensen met autisme zijn de executieve functies wat minder ontwikkeld. Zoals beschreven bij de centrale coherentietheorie hebben mensen met autisme een lagere verwerkingssnelheid. Ze hechten aan routine en als er veranderingen plaatsvinden, vinden ze dat vaak lastig, omdat het hen meer ‘verwerkingstijd’ kost. Het vergt dan veel van de executieve vaardigheden zoals plannen, organiseren en flexibiliteit. Daardoor kunnen mensen met autisme moeite hebben met het direct en gepast reageren op veranderingen. In de relatie kunnen hierover conflicten ontstaan. Wanneer je even spontaan wat wilt gaan doen of de planning van de dag loopt iets anders, kan dit op verzet stuiten bij je partner.

Theory of mind

Het derde brillenglas is de ‘theory of mind’, ook wel TOM genoemd. De TOM gaat over het vermogen om zich te kunnen inleven in de gedachten, gevoelens en intenties van de ander en van daaruit ook het gedrag van de ander kunnen begrijpen en respecteren. Daarbij gaat het ook over het duiden van de eigen gevoelens. Bij mensen met autisme is de TOM wat minder goed ontwikkeld, wat ook weer samenhangt met de centrale coherentietheorie. Wanneer prikkels van sociale situaties niet goed binnenkomen of verkeerd geselecteerd worden, leert men namelijk minder van deze situaties en wordt de TOM minder ontwikkeld. Mensen met autisme hebben daarom moeite met het inleven van de ander en begrijpen daarom het gedrag van de ander ook minder goed. In de relatie is het inleven in de ander van cruciaal belang. Je wilt je gehoord en gezien voelen door je partner, je wilt elkaar begrijpen. Wanneer je partner echter niet in staat is zich helemaal in je in te leven, kun je je minder begrepen voelen. Dit kan zorgen voor een gebrek aan emotionele wederkerigheid. Vaak vallen de problemen met TOM niet zo op, totdat partners gaan samenwonen. Wanneer je nog niet samenwoont, ben je niet 24/7 bij elkaar en heeft je partner tussen de ontmoetingen nog tijd om te ‘herstellen’. Wanneer partners samenwonen, leven ze intensief met elkaar en zien ze elkaar ook juist tijdens momenten dat het wat minder goed gaat. Dan kunnen problemen met TOM erg naar voren komen en de emotionele wederkerigheid gemist worden.

De centrale coherentie, executieve functies en de theory of mind vormen samen de autibril; een manier om je partner met autisme en zijn of haar gedrag te bekijken. Heb je je partner zo wel eens bekeken? Wat zie je? De kennis uit deze autibril helpt om te begrijpen wat er gebeurt in de relatie. Begrip geeft meer grip en handvaten om de communicatie en de relatie te ondersteunen. Daarbij is onze cursus ‘Partner met autisme’ waarin je meer kennis opdoet, ook helpend. Soms is het ook goed om samen met een professional te kijken naar je relatie en handvaten aangereikt te krijgen. Dit is ook mogelijk bij Deviaa.

Deze blog is geschreven naar aanleiding van de vernieuwde cursus ‘Partner met autisme’. In deze cursus wordt ingegaan op autisme zelf, communicatie, grenzen stellen, intimiteit en seksualiteit en het Cassandra-effect. Bent u iemand met autisme of heeft uw partner autisme en ervaart u problemen in de relatie? Klik hier om de online cursus te volgen of neem contact op met Deviaa voor een intakegesprek, dan hopen wij u verder te kunnen helpen.

Situatie uit de blog: Een man met autisme is uit eten met zijn vriendin. Ondertussen kijkt hij even naar buiten waar het regent.

Myrna Hollebrandse

Psycholoog i.o.