Hoogbegaafdheid komt bij ongeveer 2,5% van de bevolking voor. Maar wat houdt hoogbegaafdheid eigenlijk in? Is een hoogbegaafd kind een kind wat goed kan leren en alleen maar hoge cijfers haalt op school? Hoge cijfers staan niet persé garant voor hoogbegaafdheid. Goede schoolprestaties kunnen namelijk ook het gevolg zijn van veel motivatie en inzet, zonder dat er sprake is van hoogbegaafdheid. Hoogbegaafdheid is een complex fenomeen en omvat meer dan enkel het leveren van excellente leerprestaties.
In deze blog zal gekeken worden naar hoogbegaafde kinderen en hoe ouders hen het beste kunnen ondersteunen. Er wordt besproken wat hoogbegaafdheid betekent en hoe het begrip in de loop der jaren is veranderd. Ook kijken we naar hoe ouders hun kinderen kunnen ondersteunen bij het opgroeien, met tips voor het omgaan met de uitdagingen die bij de opvoeding kunnen komen kijken.
Wat is hoogbegaafdheid?
Aanvankelijk werd hoogbegaafdheid binnen de wetenschap voornamelijk omschreven als het hebben van een hoog intelligentieniveau. Volgens de normen van de American Psychological Association duidt een IQ-score van 120 of hoger op begaafdheid. Een IQ-score van 130 en hoger wordt geclassificeerd als hoogbegaafd. In de loop der jaren is het begrip hoogbegaafdheid vaak uitgebreid. In 1972 werden er voor het eerst handvatten aan scholen aangereikt om hoogbegaafdheid te bepalen aan de hand van de volgende zes componenten: algemeen intellectueel vermogen, specifieke schoolprestaties, creatief denken, leidinggevende kwaliteiten, kunstzinnige uitingen en psychomotorische vaardigheden. Hiermee werd voor het eerst formeel erkend dat hoogbegaafdheid meer is dan alleen een hoog IQ.
Vandaag de dag wordt hoogbegaafdheid veelal omschreven aan de hand van het drieringenmodel van Renzulli. Dit model bestaat uit drie overlappende kenmerkende gebieden: algemene intelligentie, taakgerichtheid/motivatie en creativiteit. Om als hoogbegaafd te worden beschouwd, moet een kind uitzonderlijk hoog scoren op alle drie de gebieden.
Deze vermogens van hoogbegaafde kinderen zijn niet alleen afhankelijk van hun aangeboren talenten, maar worden ook sterk beïnvloed door de sociale context om hen heen. Deze context omvat de school, het gezin en leeftijdsgenoten. De potenties van hoogbegaafde kinderen komen dus niet automatisch tot ontwikkeling. De school, het gezin en leeftijdsgenoten spelen een cruciale rol bij het ontwikkelen van deze vermogens. Taakgerichtheid en creativiteit bij hoogbegaafde kinderen worden meer beïnvloed door externe factoren dan intelligentie.
Het gezin waarin het hoogbegaafde kind opgroeit speelt dus ook een grote rol in het ontwikkelen van de talenten van het kind. Het creëren van een liefdevolle en begripvolle thuisomgeving is essentieel voor de groei en nog belangrijker, voor het welzijn van het hoogbegaafde kind. Echter, het opvoeden van een kind wat hoogbegaafd is, kan veel uitdagingen met zich meebrengen.
Uitdagingen in de opvoeding
Ten eerste verschilt de leerstijl van hoogbegaafde kinderen vaak van de leerstijl van niet-hoogbegaafde kinderen. Hoogbegaafde kinderen hebben veelal de neiging om niet alleen feiten te leren of regels te volgen, maar willen de diepere reden achter informatie begrijpen. Dit wordt een “holistische” of een “top-down leerstijl” genoemd. Ze willen graag onderliggende principes en verbanden doorgronden en stellen daarom vaak vragen die gericht zijn op het verkrijgen van inzicht in het grotere geheel. Dit staat in contrast met niet-hoogbegaafde kinderen, die doorgaans meer geneigd zijn om informatie te accepteren zoals die wordt gepresenteerd, zonder de behoefte te voelen om verder te graven naar de diepere betekenis. Deze leerstijl van hoogbegaafde kinderen kan een uitdaging vormen bij het volgen van regels, omdat deze kinderen vaak geneigd zijn om verder te kijken dan de regels en voorschriften. Ze willen de redenen achter regels begrijpen. Ze stellen vragen over de rationele achtergrond van regels, in plaats van ze eenvoudigweg te accepteren. Ze kunnen zich gefrustreerd voelen door regels die in hun ogen niet logisch te rechtvaardigen zijn. Dit kan leiden tot een zekere mate van weerstand tegen autoriteit of het niet opvolgen van regels. Hiernaast kan deze nieuwsgierigheid en drang naar kennis resulteren in voortdurende discussies en het stellen van vragen, wat soms als brutaal kan worden ervaren door volwassenen.
Hoogbegaafde kinderen zijn dus diepe denkers, wat niet alleen tot uiting komt in hun leerstijl. Ze denken diep na over complexe onderwerpen, vaak meer dan hun leeftijdsgenoten. Wanneer ze nadenken over de wereld om hen heen, kunnen ze zich bewust worden van problemen en zorgen die anderen misschien niet zien. Dit kan leiden tot angsten en zorgen over dingen zoals de toekomst. Intellectueel zijn ze dus vaak volwassener dan het gemiddelde kind van hun leeftijd, maar emotioneel is dit veelal niet het geval. Hierdoor kunnen ze soms moeite hebben om hun emoties en gedachten te begrijpen en hiermee om te gaan. Ze kunnen zich overweldigd voelen door hun eigen gevoelens en de complexe gedachten die ze hebben. Doordat zij emotioneel nog niet volwassen zijn kunnen zij moeite hebben om hun angsten en zorgen op een gezonde manier te uiten.
Het brein is van een hoogbegaafd kind is constant aan het werk. De hersenen zijn constant actief doordat de kinderen veel nadenken, informatie verwerken en nieuwe dingen leren. Wanneer het kind ’s avonds naar bed gaat, kan het moeilijk voor hen zijn om hun gedachten te stoppen en tot rust te komen. Hun geest blijft actief, waardoor ze moeite hebben met in slaap vallen of doorslapen. Deze slaapproblemen leiden vaak tot vermoeidheid of overprikkeling gedurende de dag. Dit kan zich onder andere uiten in fysieke klachten als hoofdpijn of buikpijn. Ook kan het zijn dat het kind zich hierom gedurende de dag meer terugtrekt uit sociale interacties. Hiernaast kan het kind moeite hebben met het verwerken van informatie, het onthouden van dingen en het nemen van beslissingen.
Handvatten voor de opvoeding
Vanzelfsprekend zijn dit slechts enkele, veelvoorkomende uitdagingen die ouders van een hoogbegaafd kind tegen kunnen komen in de opvoeding. In de praktijk zul je meer uitdagingen tegen komen, of wellicht ben je deze al tegen gekomen. Om met deze uitdagingen om te kunnen gaan zullen er wat praktische handvatten genoemd worden die je als ouder kunnen helpen in de opvoeding van je hoogbegaafde kind.
Ten eerste is het belangrijk om je bewust te zijn van de eerder beschreven holistische leerstijl van het hoogbegaafde kind. Geef hen de ruimte om vragen te stellen en te discussiëren over regels en informatie. Benadruk tegelijkertijd ook de noodzaak van regels en grenzen voor een goed functionerende samenleving en sociale interactie. Dit kan helpen bij het ontwikkelen van een gezonde balans tussen kritisch denken en respectvolle naleving van regels. Hiernaast is het extra belangrijk om binnen het gezin een veilige en ondersteunende omgeving te creëren waarin het hoogbegaafde kind zich vrij voelt om zijn of haar emoties te uiten. Zoals eerder beschreven kunnen hoogbegaafde kinderen angsten ontwikkelen door het vele nadenken over complexe onderwerpen. Luister actief naar de angsten en zorgen van het kind, ook al zijn deze in de ogen van een volwassene soms niet reëel. Erken de emoties van het kind maar bied ook geruststelling. Ontkracht eventuele verkeerde opvattingen of oorzaak-gevolg relaties die het kind heeft waardoor het onrealistische angsten kan ontwikkelen. Probeer het kind hiernaast positieve coping-strategieën aan te leren om adequaat met negatieve emoties om te kunnen gaan. Overweeg indien nodig professionele hulp van een therapeut die ervaring heeft met het werken met hoogbegaafde kinderen.
Omgaan met slaapproblemen en overprikkeling bij hoogbegaafde kinderen vereist structuur. Een consistent slaapritueel brengt rust. Zorg voor vaste, afgesproken bedtijden en hanteer hierbij een vast ritueel. Zo weet het kind waar hij of zij aan toe is. Ook is het van belang om extra prikkels voor het slapen gaan te minimaliseren. Maak hier ook concrete afspraken over met het kind. Een voorbeeld van zo’n afspraak kan zijn om een uur voor de afgesproken bedtijd geen schermtijd meer te hebben. Een vaste structuur en minder prikkels in de avond zal zorgen voor meer rust in het hoofd wat het kind kan helpen om in slaap te vallen.
In de gemiddelde opvoeding wordt vaak gebruik gemaakt van straffen en belonen. Ongewenst gedrag wordt gestraft, gewenst gedrag wordt beloond. Zoals eerder besproken is deze manier van stimuleren tot gewenst gedrag is minder effectief bij hoogbegaafde kinderen. Dit komt enerzijds door hun holistische leerstijl, maar anderzijds ook omdat zij vaak minder gevoelig zijn voor externe motivaties. Hoogbegaafde kinderen willen graag sociaal gewenst gedrag vertonen en hebben hier vaak een sterke intrinsieke motivatie voor. Hierom is het effectiever om te overleggen met je kind en ze zo uit te dagen tot leren en tot het ontwikkelen van het gewenste gedrag. Wat hierbij ook kan helpen is het geven van eigen verantwoordelijkheden. Hierbij kan het stellen van consequenties wel effectief zijn. Geef het kind zelf de verantwoordelijkheid om bijvoorbeeld zijn of haar was in de wasmand te doen. Wanneer zij dit niet doen is de consequentie dat je de kleding niet wast. Het kind zal er op een dag dan vanzelf achter komen dat er geen schone kleding meer is. Laat je kind zelf de conclusies trekken.
Hoogbegaafde kinderen willen graag sociaal gewenst gedrag vertonen en hebben hier vaak een sterke intrinsieke motivatie voor.
Hiernaast hebben hoogbegaafde kinderen vaak hoge verwachtingen van zichzelf en denken ze alles meteen te moeten kunnen zonder ooit geoefend te hebben. Dit is immers ook vaak hun realiteit geweest. Wanneer er meer van het kind gevraagd gaat worden kunnen deze hoge verwachtingen leiden tot druk. Deze druk kan leiden tot faalangst en vermijding van nieuwe uitdagingen. In de opvoeding is het belangrijk bewust te zijn van deze neiging. Benadruk dat bepaalde vaardigheden nog in ontwikkeling zijn. Beloon de inspanning en het proces in plaats van alleen het eindresultaat. Maak de voortgang op bepaalde gebieden zichtbaar, hang bijvoorbeeld een afbeelding op waar steeds een stukje meer van wordt ingekleurd. Zo leert het kind dat niet alleen het resultaat gewaardeerd wordt, maar ook de inspanning.
Kortom, hoogbegaafdheid gaat verder dan alleen hoge IQ-scores en omvat algemene intelligentie, taakgerichtheid en creativiteit. De ontwikkeling van deze vermogens wordt sterk beïnvloedt door de sociale context, waaronder het gezin. Om deze reden is het belangrijk om als ouder rekening te houden met de behoeften van het hoogbegaafde kind, om ontwikkeling van de talenten en de welzijn van het kind te waarborgen.
Ervaart u uitdagingen rondom de opvoeding van uw hoogbegaafde kind(eren) en heeft u behoefte aan hulp en ondersteuning? Neem dan gerust contact op met Deviaa voor een intakegesprek, dan hopen wij u verder te kunnen helpen.
Jasmijn Twigt
Psycholoog in opleiding
Deze website gebruikt cookies. Door gebruik te maken van deze website, geeft u aan akkoord te zijn met het gebruik van cookies. Lees meer
